Français
English
واکاوی رویارویی حقوقی ایران و آمریکا از سال ۱۳۹۵ تا امروز
رویارویی حقوقی ایران و آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری بعد از هفت سال پیگیری منجر به صدور رأیی توسط این دیوان شد که به گفته کارشناسان حقوق بین‌الملل دست‌کم ۷۰ درصد به نفع ایران است و بر پرونده‌های دیگر در دیوان یعنی پرونده تحریم‌های ایران و به طور کلی روندهای حقوقی آتی نیز موثر خواهد بود.
آمریکا از سال‌های قبل با ادعاهای واهی در محاکم داخلی آرایی را علیه جمهوری اسلامی ایران صادر و به استناد آن اموال جمهوری اسلامی ایران را در کشورهای مختلف توقیف می‌کند. دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۵ تصمیم گرفت این موضوع را با توجه به عهدنامه مودت ایران و آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری مطرح کند.
رای اول دیوان به عنوان رای صلاحیتی ۲۴ بهمن ۱۳۹۷ نشان می دهد که دیوان می تواند در این پرونده رای بدهد یا خیر. زیرا آمریکا ادعا می‌کرد، جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند بر مبنای عهدنامه مودت طرح دعوا کند و چون ایران خود مرتکب تخلفاتی شده است، به استناد اصل پاک دستی نمی تواند طرح دعوا کند، اما ادعاهای آمریکا در دیوان رد شد و دیوان خود را صالح به رسیدگی دانست.
رای دوم هم رای ماهیتی بود که به تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۲۳ (۱۰ فروردین ۱۴۰۲) صادر شد و در آن دیوان، بانک مرکزی را از شرکت های مورد نظر احکام معاهده مودت ندانست و در مورد آن اظهار نظر هم نکرد؛ ولی اقدامات خلاف حقوق بین الملل آمریکا را در موارد دیگر تشخیص داد و آمریکا را مجبور به جبران خسارت کرد. اگر بحث جبران خسارت دو طرف طی ۲۴ ماه مذاکرات به نتیجه نرسد، هر کدام از دولت ها می توانند برای طرح دعوای مجدد به دیوان مراجعه کنند.
رای دیوان در این خصوص مشتمل بر ۹ بند اجرایی است و جز در مورد بند اول (یعنی بانک مرکزی)، در هشت بند دیگر، دیوان به نفع ایران رای صادر کرده است. بند اول ناظر به خواسته اصلی ایران و مربوط به توقیف اموال بانک مرکزی ایران بود که دیوان خود را برای رسیدگی به آن فاقد صلاحیت دانست.
به گزارش روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه قوه قضاییه، گروه حقوق بشر و بین الملل پژوهشگاه که پیش از این نشست های تخصصی متعددی را برای بررسی ابعاد این رای برگزار کرده بود، این بار با ترجمه رای دیوان بین المللی دادگستری در پرونده برخی اموال ایران، آن را در قالب کتاب منتشر کرده و در همایش یک روزه مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست‌جمهوری از آن رونمایی کرد.
این همایش یک روزه با عنوان تحلیل ابعاد مختلف رای دیوان بین‌المللی دادگستری در موضوع بعضی اموال ایران، ۲۳ مهرماه با همت مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست‌جمهوری و همکاری دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد
بانک مرکزی شرکت یا رکن حاکمیتی، معیار عمل حاکمیتی از رای صلاحیتی تا رای ماهوی دیوان، تاثیر احتمالی رای ۳۰ مارس ۲۰۲۳ بر دعوی نقض عهدنامه مودت ۱۹۵۵ و دیگر دعاوی بین‌المللی، سرگذشت شور قضات و رسیدگی پرونده در دیوان، بررسی نظرات انفرادی قضات، حمایت از اموال دولت در حقوق بین الملل، مصونیت بانک مرکزی، رابطه حقوق داخلی یا حقوق بین الملل در رای دیوان، رابطه حقوق داخلی با حقوق بین الملل، بررسی مواضع بانک مرکزی در پرونده‌های مطروحه در محاکم کشورهای دیگر در پرتو نظر دیوان بین‌المللی دادگستری، تاثیر رای دیوان بر قواعد موجود یا در حال شکل‌گیری حقوق بین الملل، ۹ محور اصلی این همایش بود.
دبیر علمی این همایش در سخنرانی افتتاحیه ابتدا به موضوع فلسطین و حمله رژیم صهیونیستی به غزه اشاره و این موضوع را از جهت حقوقی بررسی کرد.
دلایل ایران و آمریکا در لوایح تقدیمی به دیوان بین‌المللی دادگستری
احمدرضا توحیدی استاد دانشگاه قم، دبیر این همایش گفت: آمریکا ایراداتی را نسبت به پذیرش دعوا در دیوان مطرح کرد. یکی از ایرادها در مورد قابلیت استماع دعوای ایران در دیوان، استناد به حضور ایران در دیوان با «دست‌های ناپاک» است. با این توضیح که ایران بر خلاف قاعده پاکدستی Clean hands اقدام به طرح این دعوی کرده است. آمریکا معتقد است ادعای کلیدی ایران، تدابیر و اقدامات آمریکایی‌ها برای مقابله با حمایت ایران از اقدام های به اصطلاح تروریستی همچنین نقض تعهدات مربوط به منع اشاعه سلاح‌های کشتارجمعی و مبادلات غیرقانونی تسلیحات توسط ایران است.
وی گفت: آمریکا اذعان دارد دیوان در گذشته اعتراضی بر اساس دکترین دست‌های پاک را نه رد و نه تایید کرده است، در هر صورت زمان آن رسیده که دیوان این نظریه را اعمال کند.
توحیدی تاکید کرد: ایران اتهامات آمریکا مبنی بر نقض تعهدات خود در زمینه مبارزه با تروریسم و اشاعه سلاح هسته‌ای و قاچاق اسلحه را رد می‌کند و در مورد محتوا و ماهیت الزام آور دکترین دست‌های پاک نیز تردید وجود دارد و دیوان کاربردی بودن آن را شناسایی نکرده است.
دبیر علمی همایش در پایان سخنان خود گفت: دیوان پس از بررسی موضوع در جلسات مختلف، در نهایت به این نتیجه رسید که آمریکا نقض عهدنامه از سوی ایران را که منجر به خروج از پاکدستی شود، در لایحه حقوقی به خوبی استدلال نکرده است و به بیان دیگر پاکدستی را به عنوان عنصری که فی نفسه موثر در قابلیت پذیرش دعوا، اثبات حق یا زدودن آن باشد، نپذیرفته است.
بعد از سخنرانی دبیر عملی، همایش با ۲ پنل تخصصی با حضور کارشناسان ادامه یافت. پنل اول با سخنرانی محمدرضا ضیایی بیگدلی استاد دانشگاه علامه طباطبایی، امیر مقامی، استاد دانشگاه اصفهان و امیرساعد وکیل استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به ریاست عباسعلی کدخدایی برگزار شد.
همایش با اجرای پنل دوم به ریاست دکتر فضل‌الله موسوی استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و با سخنرانی دکتر هادی آذری، دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه خوارزمی، سیدقاسم زمانی استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و ستار عزیزی استاد گروه حقوق دانشگاه بوعلی همدان به کار خود پایان داد.
پیروزی ایران در رای دیوان بین‌المللی دادگستری
دکتر محمدرضا ضیایی بیگدلی، استاد حقوق بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی در سخنرانی خود با موضوع ارزیابی کلی و انتقادی از رای ۳۰ مارس نوامبر ۲۰۲۳ بیان کرد که این رای از برخی جهات با رویه‌های دیوان بین‌المللی دادگستری همخوان نبود و دیوان بهتر از این می توانست موضوع را بررسی کند.
امیر مقامی استادیار دانشگاه اصفهان نیز در این همایش یک‌روزه با موضوع دارایی های ایران در دیوان بین المللی دادگستری انحراف از قاعده سابقه با اعتبار بر امر مختومه سخنرانی و تاکید کرد با عنایت به اینکه دیوان رویه ای در گذشته داشته آیا این رویه را می تواند، ادامه دهد یا می تواند از آن عدول کند؟ اما دیوان در این رای از رویه سابق خود (رای صلاحیتی) عدول کرده است. استناد به اصول و قواعد حقوقی را در این رای به دقت مورد نظر قرار نداده و رویکرد جدیدی را اتخاذ کرده است.
امیرساعد وکیل استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در سخنان خود با عنوان سیاست قضایی یا فضای سیاسی دیوان بین المللی دادگستری در قضیه برخی دارایی‌های ایران تصریح کرد دیوان فقط پایبند به اصول صرف حقوقی نیست بلکه جایگاه دولت های طرف دعوا، وضعیت کلی پرونده و موضوع دعوا در رای دیوان اثرگذار است.
گزارش تصویری:
