یادداشت| هوش مصنوعی و نظام قضایی؛ چالش­ ها و فرصت­ ها

یادداشت| دکتر زهرا رضایی

در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فناوری‌های تأثیرگذار بر نظام قضایی شناخته شده است. این فناوری با ارائه راه‌حل‌های نوآورانه، فرصت‌های بسیاری را برای بهبود کارایی و دسترسی به عدالت فراهم می‌کند. اما در کنار این فرصت‌ها، چالش‌های قابل‌توجهی نیز وجود دارد که نیازمند توجه جدی است.

استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند فرآیندهای قضایی را ساده‌تر و سریع‌تر کند. به‌عنوان مثال، سیستم‌های پیش‌بینی و تحلیل داده‌های حقوقی می‌توانند به کاهش تراکم پرونده‌ها و افزایش دقت در تصمیم‌گیری‌ها کمک کنند. در کشورهایی مانند استونی، پیاده‌سازی هوش مصنوعی در نظام قضایی به نتایج مثبتی مانند کاهش زمان رسیدگی به پرونده‌ها منجر شده است. علاوه بر این، این فناوری می‌تواند به کاهش سوگیری‌های انسانی در فرآیندهای قضایی کمک کند و از طریق الگوریتم‌های پیشرفته، تصمیماتی منصفانه‌تر و دقیق‌تر ارائه دهد. با این حال، چالش‌های مرتبط با شفافیت و توضیح‌پذیری تصمیمات الگوریتمی از جمله مهم‌ترین مسائل مطرح شده در استفاده از هوش مصنوعی در نظام قضایی هستند. الگوریتم‌ها، اگر به‌درستی طراحی نشوند، ممکن است سوگیری‌های موجود در داده‌های آموزش دیده را تکرار  و حتی تشدید کنند. این مسئله به‌ویژه در مواردی که حقوق بشر و عدالت در خطر است، نگران‌کننده است.

همچنین، عدم توضیح‌پذیری تصمیمات هوش مصنوعی می‌تواند اعتماد عمومی به نظام قضایی را تضعیف کند و اصول عدالت و حاکمیت قانون را زیر سوال ببرد.

در نهایت، برای بهره‌برداری کامل از فرصت‌های هوش مصنوعی در نظام قضایی و مقابله با چالش‌های مرتبط، نیاز به ایجاد چارچوب‌های نظارتی دقیق و مبتنی بر اصول حقوق بشر وجود دارد. این چارچوب‌ها باید به نحوی طراحی شوند که از یک سو نوآوری و پیشرفت را تسهیل کنند و از سوی دیگر، از حقوق و آزادی‌های اساسی افراد محافظت کنند. به این ترتیب، نظام های قضایی می‌توانند به‌طور موثر و منصفانه از هوش مصنوعی بهره‌برداری کنند و به یک تعادل پایدار بین کارایی و عدالت دست یابند.

در ادامه رویدادهای مسئله محور، پژوهشگاه قوه قضاییه در آبان ماه ۱۴۰۳ ، رویداد فناوری” عدالت قضایی و هوش مصنوعی” را برگزار می کند تا ضمن بررسی چالش ها و فرصت های این حوزه، جایگاه فعلی هوش مصنوغی در قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران را تبیین کرده و شیوه مطلوب بهره برداری از این فناوری را به نفع عدالت و حفظ آزادی های اساسی افراد ترسیم کند.