تغییرات اقلیمی و بررسی تعهدات در برابر این تهدید جهانی

تغییرات اقلیمی که مستقیم یا غیرمستقیم از فعالیت ­های بشری ناشی می شود، علاوه بر اثرات قابل توجه بر منابع آب و خاک، پیامدهای مخاطره آمیزی برای همه کشورها از جمله ایران دارد. این تغییر که دارای ماهیتی کاملا متفاوت با تغییرات طبیعی آب و هواست، مستلزم اتخاذ تدابیر جدی کشورهاست.

اثرات تغییر اقلیم بر محیط و جامعه پیچیده و فراگیر است و اصلی‌ترین و بارزترین پیامد آن در سراسر جهان افزایش درجه حرارت و تغییر الگوهای بارش و متعاقبا گسترش بیابان‌زایی و خشکسالی‌های پی‌درپی است. خشکسالی، بخش جدایی‌ناپذیر تغییرات اقلیمی است که به نظر می­ رسد با توجه به ویژگی‌های اصلی آب و هوایی ایران، تشدید آن از جمله مهمترین آثار تغییرات اقلیمی بر کشور ما باشد.

جامعه بین المللی با شناسایی پدیده تغییر اقلیمی به عنوان یک تهدید جدی، در صدد برآمده تا با پیش­ بینی تدابیر فنی، اجرایی و علمی بر بستر موازین الزام­ آور حقوقی به مقابله موثر و همه جانبه با این پدیده بپردازد. یکی از نخستین گام ­ها و تلاش­ های حقوقی در این زمینه تدوین «کنوانسیون وین برای محافظت از لایه ازن» در سال ۱۹۸۵ بود که در سال ۱۹۸۷ با پروتکل موسوم به «پروتکل مونترال» تکمیل گردید.

چهارم ژوئن ۱۹۹۲، کنوانسیون دیگری با عنوان «کنوانسیون تغییرات آب و هوایی» در شهر نیویورک تدوین شد که نهایتاً در ۱۴ ژوئن ۱۹۹۴ و در حاشیه کنفرانس ملل متحد درباره توسعه و محیط زیست در شهر ریودوژانیرو برزیل به تصویب رسید و تاکنون تمامی اعضای ملل متحد به آن پیوسته­ اند. در این سند، برخلاف کنوانسیون وین و پروتکل مونترال دیگر به صرف حفاظت از لایه ازن اکتفا نشده و به مسئله حفاظت از محیط زیست در کلیت آن توجه شده بود. به موجب این کنوانسیون مقرر شد کنفرانس اعضا (COP)به عنوان بالاترین مرجع تصمیم­ گیری تشکیل شود. اولین دوره این کنفرانس نیز در سال ۱۹۹۵ برگزار شد.

در کنفرانس ۱۹۹۷ (COP3)در شهر کیوتو ژاپن، اعضا تعهدات بیشتری را متقبل شدند که چارچوب آن در سند موسوم به «پروتکل کیوتو» مشخص گردید. به موجب این پروتکل، نظارت بر آن دسته گازهایی که در پروتکل مونترال مورد توجه قرار نگرفته بود و همچنین ساز و کار نظارت بر گزارش ملی اعضا و سهم دقیق هر یک در کاهش تولید گازهای گلخانه ای مشخص شد.

در ادامه، «توافق­نامه پاریس» بر معیار پایبندی دولت­ها به سند، میزان کاهش دمای زمین و تعهد اعضا به ارائه برنامه در افزایش سازگاری و انعطاف در برابر شراط جدید اقلیمی تاکید کرد.

گزارش هیأت­ های بین‌الدولی تغییر اقلیم در بیست و هفتمین اجلاس اعضا در شهر شرم الشیخ مصر در نوامبر ۲۰۲۲ به عنوان تازه ­ترین گام در راستای مبارزه با تغییرات اقلیمی نشان می دهد که عملکرد دولت ها در مواجهه با تغییرات اقلیمی مناسب نبوده است. البته این نشست، دستاوردهایی نیز داشت؛ کمک‌ به جوامع آسیب­ پذیرتر در انطباق با تغییر اقلیم از طریق راه‌حل‌های انطباقی از جمله آنها بود.

دولت جمهوری اسلامی ایران از دولت­ های فعال در عرصه مبارزه با تغییرات اقلیمی بوده است. به نحوی که در سال ۱۳۶۸ به عضویت کنوانسیون وین و پروتکل مونترال، در سال ۱۳۷۵ به عضویت کنوانسیون ریو و در سال ۱۳۸۴ به عضویت پروتکل کیوتو درآمد.

با توجه به ضرورت مقابله با تغییرات اقلیمی در سطح جهانی و تعهدات جمهوری اسلامی ایران در این ارتباط، گروه حقوق بشر و بین ­الملل پژوهشگاه قوه قضاییه در نشستی با حضور اساتید و صاحبنظران، چالش ها و فرصت های این تعهدات را بررسی می کند. این نشست ۲۲ مردادماه ۱۴۰۲ از ساعت ۱۴ الی ۱۷ در پژوهشگاه قوه قضاییه برگزار و به شرکت کنندگان، گواهی حضور اعطا می شود.