Français
English
اراده و انتخاب آزاد یکی از چالش‌های کهن اندیشه بشری است. به راستی رفتار انسان تا چه اندازه برآمده از اراده و انتخاب فردی است؟
نظام عدالت کیفری بر این فرض استوار است که افراد در انتخاب‌ها و انجام رفتارهای مجرمانه آزاد هستند. در نتیجه چنان‌چه فردی مرتکب بزه شود، مستحق مجازات است. اما پرسش بنیادین این است که چه زمانی می‌توانیم فرد را در رفتار خود «فاقد اراده» بدانیم؟
بر اساس ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی، جنون عبارت است از «اختلالی روانی که منجر به فقدان اراده یا قوه تمییز در فرد می‌گردد.» با وجود تعاریف اجمالی سنتی همچنان تعریفی عملیاتی و کاربست‌پذیر برای این دو سازه کلیدی، به ویژه «اراده» وجود ندارد. این در حالی است که دستاوردهای علوم رفتاری، روان‌شناسی و علوم اعصاب می‌تواند به فهم عمیق‌تر از از این مقوله کمک شایانی نماید. همچنین سازه‌های متعددی در علوم مذکور وجود دارد که هر کدام دارای نوعی قرابت مفهومی و عملیاتی با اراده هستند، اما نسبت آن‌ها مبهم و نامفهوم بوده و کاربست شان در بافتار حقوق کیفری و به طور ویژه در احراز مسئولیت کیفری چالش برانگیزند.
این ابهام مفهومی در گام بعد، تشخیص و ارزیابی افراد مبتلا به اختلال روانی را نیز با مشکل مواجه کرده است. در حال حاضر سازوکار مدون و متقنی در ارزیابی اراده وجود ندارد و عمده تشخیص‌ها مبتنی بر ارزیابی شهودی و قضاوت بالینی متخصصین روان‌پزشکی قانونی است. از دیگر راه‌های برون‌رفت متخصصین در این زمینه می‌توان به اکتفا به مصادیق تام جنون، همچون اختلالات حاد روان‌پریشانه، اشاره کرد که طبیعتا نمی‌تواند به درستی در احراز مسئولیت کیفری مبتلایان به اختلالات روانی مکفی باشد.
گروه حقوق و روان‌شناسی پژوهشکده مطالعات راهبردی در نظر دارد با بهره جستن از دانش و تجارب عملی و بالینی متخصصین حوزه علوم رفتاری، علوم شناختی، روان‌پزشکی و روان‌شناسی به واکاوی بیشتر این مفاهیم بپردازد. در این جلسه دکتر آذرخش مکری، روان‌پزشک، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، سخنران اصلی خواهد بود.