زیست جهان دیجیتال: حریم خصوصی، امنیت و آینده هوش مصنوعی

صبح روز دوشنبه ۱۷ آذرماه ۱۴۰۴ نشست تخصصی «زیست جهان دیجیتال: حریم خصوصی، امنیت و آینده هوش مصنوعی» با حضور جمعی از اعضای هیأت علمی، پژوهشگران و دانشجویان در سالن گردهمایی دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی دانشگاه الزهرا(س) برگزار شد. این برنامه توسط گروه علوم اجتماعی و با همکاری معاونت پژوهشی دانشکده و مرکز جوانان دانشگاه و پژوهشگاه قوه قضائیه سازمان‌دهی شد و با استقبال گسترده علاقه‌مندان روبه‌رو گردید.

دبیر علمی نشست، دکتر راضیه ذاکری، در سخنان آغازین به ضرورت واکاوی تحولات ناشی از گسترش هوش مصنوعی در حریم خصوصی، امنیت اجتماعی و زیست‌جهان دیجیتال اشاره کرد و تأکید نمود که ادبیات جدید هوش مصنوعی، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای و سیاست‌گذاری داده‌محور را بیش از هر زمان دیگری به یک ضرورت تبدیل کرده است.

محور اول: فناوری و داده‌محوری هوش مصنوعی – سخنران: دکتر زهرا رضایی

در بخش نخست نشست، دکتر زهرا رضایی به بررسی چهره پنهان هوش مصنوعی و پیامدهای آن بر حریم خصوصی شهروندان پرداخت. ایشان با تشریح نقش داده‌ها در اقتصاد و حکمرانی دیجیتال، تأکید کرد که «هوش مصنوعی دیگر صرفاً مصرف‌کننده داده نیست؛ بلکه تولیدکننده، استنتاج‌گر و بازآفرین داده است.

وی با تحلیل نمونه‌های واقعی از نشت اطلاعات، حملات استنتاجی و بازشناسایی داده‌های به ظاهر ناشناس توضیح داد که چگونه مدل‌های بزرگ زبانی قادرند با ترکیب داده‌های پراکنده، پروفایل‌های بسیار دقیق از افراد ایجاد کنند؛ حتی در مواردی که شخص مستقیماً داده‌ای در اختیار سامانه قرار نداده است.
دکتر رضایی همچنین به معرفی راهکارهای نوین حفاظت از حریم خصوصی همچون Differential Privacy و Federated Learning پرداخت و بیان کرد که آینده قابل اعتماد هوش مصنوعی زمانی محقق می‌شود که «شفافیت، ممیزی‌پذیری، و حکمرانی داده» به‌عنوان ارکان اصلی توسعه فناوری مورد توجه قرار گیرند.

محور دوم: ابعاد حقوقی و اخلاقی حریم خصوصی در عصر هوش مصنوعی – سخنران: دکتر شیما عطّار

در ادامه، دکتر شیما عطّار با رویکردی حقوقی به بازاندیشی مفهوم حریم خصوصی در دوران هوش مصنوعی پرداخت. ایشان مسیر تحول تاریخ حریم خصوصی را از «حق تنها بودن» در نظریات کلاسیک تا «حق کنترل بر چرخه حیات داده» در جامعه داده‌محور امروز تشریح کرد.
دکتر عطّار توضیح داد که ظهور هوش مصنوعی با قابلیت‌های استنتاج، بازسازی هویت، تحلیل الگوریتمی و تصمیم‌گیری خودکار، مرزهای سنتی حریم خصوصی را دگرگون کرده و پرسش‌هایی بنیادین درباره مالکیت داده، مسئولیت تصمیمات الگوریتمی، و کرامت انسانی در جهان دیجیتال ایجاد کرده است.
وی با اشاره به چالش‌های نظام مقرراتی موجود در ایران، بر ضرورت تدوین یک قانون جامع حمایت از داده‌های شخصی و ایجاد سازوکارهای شفاف در حکمرانی داده تأکید کرد و افزود: حریم خصوصی باید بازتعریف شود؛ زیرا داده امروز بخشی از هویت انسانی و پردازش آن ابزار اعمال قدرت است و بدون شناسایی حقوق داده، هوش مصنوعی قابل اعتماد نخواهد بود.

در پایان نشست، شرکت‌کنندگان در بحث‌های تعاملی به بررسی این پرسش پرداختند که چگونه می‌توان میان نوآوری در هوش مصنوعی و صیانت از حریم خصوصی و امنیت اجتماعی تعادل ایجاد کرد. هم‌چنین بر نقش دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در تولید ادبیات علمی، تربیت نیروی متخصص و مشارکت فعال در تدوین سیاست‌های ملی داده و هوش مصنوعی تأکید شد.

این نشست با استقبال مخاطبان و طرح پرسش‌های تخصصی به کار خود پایان داد و مقرر شد سلسله‌نشست‌های مشابه در حوزه‌های اخلاق دیجیتال، حکمرانی داده و امنیت هوش مصنوعی در آینده نزدیک برگزار شود.

تنظیم: گروه فناوری های نوین پژوهشگاه قوه قضاییه