جلالی در مراسم رونمایی از کتاب پنج نظام بزرگ حقوقی: رویه قضایی، سهمی جدی در قاعده‌گذاری و ایجاد رویه‌های حقوقی ایفا می‌کند

 

 

گزارش نشست رونمایی از کتاب :

آرا برجسته پنج نظام بزرگ حقوقی؛ دیوان عالی ایالات متحده آمریکا، شورای قانون اساسی و شورای دولتی فرانسه، دادگاه قانون اساسی فدرال آلمان، دیوان عالی بریتانیا و دادگاه اروپایی حقوق بشر

 

دکتر محمد جلالی، عضو هیات علمی دانشگاه شهیدبهشتی در نشست رونمایی از کتاب آرای برجسته پنج نظام بزرگ حقوقی، پژوهش را یک فعالیت گروهی دانست و گفت: در ایران گاه شاهد فعالیت‌هایی هستیم که انفرادی انجام می‌شوند، یا کارهایی که اگرچه ظاهراً انفرادی به نظر می‌رسند اما در واقع حاصل تلاش جمعی هستند که نامی از دیگران در آن‌ها برده نمی‌شود؛ اما پروژه حاضر یک کار تیمی تمام‌عیار بود.

وی که بیان ایده تا تشکیل تیم، انتخاب آرا، سرپرستی گروه و نظارت دقیق بر روند اجرا در این طرح را برعهده داشته است، گفت: ساختارِ اثر را که خود چالشی جدی محسوب می‌شد، بارها بازخوانی و کنترل کردم. وی از گروه همکار خود خانم ها دکتر مینا اکبری، صدیقه الهیان، فرزانه حسینی حجازی، دکتر سوگل سودبر، دکتر میثا کامیاب و پگاه مرزبان و نیز آقایان محمدحامد پاکیزه‌دل و محمد خلیل‌زاده برای حضور موثر خود در فرایند اجرای این طرح قدردانی کرد.

جلالی در بیان ایده اولیه این طرح خاطرنشان کرد: در فرانسه، مجموعه‌هایی تحت عنوان «آرای بزرگ»   (Les Grands Arrêts) یا آرای برجسته و تصمیمات تأثیرگذار منتشر می شوند که مختص فرانسه نیست؛ در فضای دانشگاهی، ناشران و اساتید برجسته مکرراً این کار را در خصوص آرای دیوان اروپایی حقوق بشر، دادگاه فدرال قانون اساسی آلمان، دیوان عالی ایالات متحده و دیوان عالی بریتانیا (پس از تأسیس) انجام می‌دادند. حتی در مورد کشورهای کمتر شناخته‌شده‌ای نظیر کانادا، ژاپن، آفریقای جنوبی، مصر و سایر کشورها نیز روال به همین ترتیب بود.

 

نقش مهم رویه قضایی در قاعده گذاری و ایجاد رویه های حقوقی

وی با اشاره به این که در کنار قانون و سایر منابع، رویه قضایی در دهه‌های اخیر نقشی بیش‌ازپیش یافته است، گفت: این نقش، سهمی جدی در قاعده‌گذاری و ایجاد رویه‌های حقوقی ایفا می‌کند. گاه مشاهده می‌شود آرایی صادر می‌گردند که اگرچه تصمیم یک قاضی یا هیئت قضات هستند، اما واقعیت آن است که یک پشتوانه آکادمیک و پژوهش علمی جدی در ورای آن‌ها نهفته است. تأثیری که این آرا بر قانون‌گذاری و نظام دکترینال (نظریه حقوقی) می‌گذارند، بسیار برجسته است.

جلالی ادامه داد: ایده تطبیق آرا در نظام های حقوقی با استقبال مسئولان پژوهشگاه قوه قضاییه، نهایتا  در همین نهاد پژوهشی به اجرا درآمد و با وجود چالش‌ها و فراز و نشیب‌ها، امروز به مرحله رونمایی رسید.

انتخاب نظام ها و آرا چالشی بزرگ بود

وی نحوه انتخاب آرا را یکی از چالش های بزرگ این طرح عنوان کرد و گفت: حجم بسیار عظیمی از آرای برجسته در نظام های مذکور وجود داشت. ابتدا، انتخاب خودِ نظام‌های حقوقی یک چالش محسوب می‌شد. ما بر حسب شهرت، این نظام‌های تطبیقی را برگزیدیم. نظام حقوقی ایالات متحده و دیوان عالی آن سابقه‌ای دیرینه دارد؛ این نظام از سال ۱۸۰۳ کار خود را با صدور رأی مشهور ماربری علیه مدیسن (Marbury v. Madison) آغاز کرد. سپس نظام فرانسه که برای کشور ما نیز سوابق تاریخی مهمی داشته است. همچنین دادگاه فدرال قانون اساسی آلمان که آرای بسیار بزرگ و مهمی صادر کرده است.

پس از آن بریتانیا که اکنون دارای دیوان عالی است و کشور مهمی محسوب می‌شود، و همچنین دیوان اروپایی که جایگاه ویژه خود را دارد. در تمام این موارد، با حجم عظیمی از آرای برجسته مواجه بودیم و انتخاب بر اساس شاخص‌های مشخص، کاری دشوار بود.

جلالی، تعیین حوزه‌های موضوعی را نیز چالش دیگر دانست و گفت: تلاش کردیم تنوعی ایجاد کنیم از آرایی که کلیت آن‌ها اساسی است، اما در درون به حوزه‌های کیفری، مدنی، گاهی تجاری و خانواده نیز می‌پردازند. به هر روی، ناگزیر به انتخاب بودیم و با توجه به محدودیت حجم و تعاملات صورت‌گرفته با پژوهشگاه، این گزینش‌ها انجام پذیرفت.

 

این اثر ترجمه صرف نیست و ماهیت تحقیقی دارد

وی به چالش ساختار نیز اشاره کرد و گفت: اگرچه ممکن است در نگاه نخست این اثر ترجمه به نظر برسد، اما به دو دلیل، صرفاً ترجمه نیست. اولاً، ترجمه ابداً تحت‌اللفظی نیست. گاهی آرای مراجعی مانند دیوان عالی بریتانیا بسیار مفصل، پیچیده و دشوار است. ما نخواستیم رأی را به‌صورت خام و خالص ترجمه کنیم، زیرا جذابیتی نداشت و خواننده ایرانی قطعاً دچار مشکل می‌شد و خط سیر مسئله را گم می‌کرد. ضمن وفاداری کامل به متن رأی، بخش‌هایی از آن را در قالبی خاص ارائه کردیم. ابتدا زمینه‌های طرح دعوا و مسئله را ذکر نمودیم، سپس زمینه‌های حکمی و موضوعی پرونده را مطرح کردیم و در نهایت تصمیم نهایی را آوردیم. در بخش تصمیم نهایی، نهایت تلاش خود را برای وفاداری به متن به کار بستیم و در پایان، نقش، اثر و جایگاه این رأی را در نظام حقوقی داخلی مربوطه و سایر نظام‌ها مورد بررسی قرار دادیم که خود یک کار پژوهشی مستقل بود. به این حد نیز اکتفا نکردیم؛ در بخش نخست سعی کردیم معرفی ساختار و بررسی آرای منتخب را بگنجانیم، صلاحیت‌ها را تشریح کنیم و آمار و ارقامی ارائه دهیم. اگرچه شاید در ظاهر نوآوری خاصی به نظر نرسد چراکه آثار مشابهی وجود دارد، اما هدف ما به‌روز بودن و ارائه مطالب با منطق تحلیلی خودمان بود؛ لذا این بخش‌ها اصلاً ترجمه نبوده و ماهیت تحقیقی دارند. انتخاب این ساختار نیز چالش‌برانگیز بود، اما به نظر بنده و تیم اجرایی، ساختار مناسبی از آب درآمده است.

جلالی با بیان این که این مسیر را همچنان می توان ادامه داد، گفت: با برگزاری جلسات نقد و تحلیل، کاستی‌ها و نقاط قوت کار مشخص می شود و می‌توان در مورد همین نظام‌های حقوقی به سراغ دسته دیگری از آرا با انتخاب‌ها و معیارهای متفاوت رفت، و هم می‌توان به سراغ مراجع دیگر رفت؛ برای مثال دیوان عالی کشور فرانسه آرای بسیار مهمی دارد. یا در مورد آلمان، می‌توان به‌صورت تخصصی وارد حوزه‌های موضوعی کیفری، مدنی، تجاری یا خانواده شد. همچنین این کار به پنج نظام محدود نمی‌شود و می‌توان به سراغ نظام‌های دیگر نظیر کانادا، ژاپن، کره جنوبی، آفریقای جنوبی، ترکیه، مالزی و کشورهای اسلامی مانند مصر رفت که از نظر بنده بسیار حائز اهمیت است.